Alba Kepi
Pothuajse te gjithe imagjinojme se dime gjithcka rreth dashurise e kjo fjale eshte kaq e pranishme ne ekzistencen tone sa duket e kote ta precizojme ate. Dashuria eshte nje ndjenje intensive totalisht tendecioze karshi nje personi, nje odjekti, nje kafshe apo karshi nje koncepti, nje ideali . Ajo merr forma e trajta gjithformashe midis qenieve humane, nuk ka nje perkufizim te caktuar e deri sa ta provosh eshte pothuajse e pamundur te pranosh ekzistencen tende pa te . Te panumerueshme jane fytyrat e dashurise e sensi i saj ndryshon nga nje person te tjetri e nga nje moment ne tjetrin per gjithkush , madje dhe nga nje epoke ne tjetren . Po c’kuptim kishte kjo fjale tek paraardhesit tane ? C’ishte dashuria ne antikitet e me pas ?
Nje tekst ne greqishtjen e vjeter shkruar mbi nje papirus e i gjetur vetem pak vite me pare ne Egjipt, ne Oasi i Fayum (100 km larg Kairos ) , permban te paren leter te vertete dashurie te njohur deri tani ne histori . Kjo leter i perket periudhes se Kleopatres shek I p.e.s. , e dikush i quajtur Dionis i rrefehet vellait te tij Ermodoto mbi dashurine qe ka ndaj nje vajze , te cilen e pershkruan keshtu : “….ka floke te erret , syte jeshil e lekure te arte… gjoksi i saj i formuar kaq mire te erreson mendjen nga emocioni , po keshtu dhe kembet e drejta e elegante … eshte kaq e zonja ne lojerat erotike , gjate mbremjeve te fresketa te , ndricuara vetem nga drita e zbehte e henes… Zbulimet arkeologjike e studimet e bera mbi to hedhin drite mbi jeten dashurore e erotike te paraardhesve tane qartesojne kete aspekt te shpirtit njerezor qe nga Egjipti i lashte te Greqia Klasike e Roma Antike. Ne Antikitetin Klasik planeti “eros” ishte i gjere e i shumellojshem gje qe e deshmojne kostumet seksuale kaq joshese e estravagante te gdhendura ne tempujt apo piramidat e lashta . Papirus te shumte ilustrojne me nje kapacitet te rralle impulset erotike te banoreve te thjeshte neper fshatrat periferike te Egjiptit te lashte . Ne nje papir te shek II e.s flitet per preokupimet qe nje nobile romake ka per vajzen e saj Lukra , akoma adoleshente e cila eshte bere skandali i fshatit…” pasi nderron te dashur cdo jave e po merr veset e nje te perdale…” . Lirshmeria e paparagjykimi ne dashuri gjeten konfirmim ne literaturen klasike te te gjitha epokave . Poetesha greke Safo (VII-VI p.e.s) me odet e saj te ndjeshme deshmon pasionet e forta e te shfrenuara te vajzave te reja , te cilave ajo i mesonte nje jete te rregullt seksuale . Dramaturgu grek Aristofane ( V-IV p.e.s.) ne komedine e tij “Lisistrata” pershkuan me nje komicitet te rralle e pa paragjykim vartesine qe meshkujt grek kishin ndaj seksit femer duke u bere shpesh nje isrtument ngritjeje politike . Pa harruar poezite e poetit latin Gajo Valerio Catullo (84-54 p.e.s.) i cili me 62 p.e.s. njihet me Lesbian , gruaja qe dashuroje e qe influencoje tere poezite e jetes se tij , me te famshmet e te cilit qene “Vivamus” e “Mea Lesbia “.
Ne mitologjine greke e jo vetem , nje nga ciftet me te njohur qe Medea e Giasone shek V p.e.s. historia e te cileve u misherua ne vepren e Euripides “Medea”. Dashuria ndaj Giasone e shtyn Medean te beje gjithcka , e braktisur nga i shoqi ajo vret me duart e veta femijet e saj . Per te paren here ne teatrin grek , apo te pakten per here te pare ne materialet qe kane arritur deri me sot , protagoniste eshte pasioni i nje gruaje , nje pasion i eger e i dhunshem qe e shnderron Medean ne nje grua te dobet e te forte njekohesisht . Medea eshte nje nga figurat me komplekse , me shprehese e me dramatike te botes Klasike .
Ne Parisin e shek te XII cifti Abelardo e Eloisa ben pjese ne imagjinaten kollektive europiane . Filozofi francez Pietro Abelardo dashurohet marrezisht me nxenesen e tij me te bukuren Eloisan … “ Eloisa kishte gjithcka qe do te joshte nje te dashur…”- shkruan ai ne letrat qe ben te njohur dashurine e tyre.
…” Me preteksin e leksioneve hidheshin ne krahet e dashurise .. sapo hapnim librat fjalet silleshin rrotull argumentit dashuri e braktisnin studimin… ishin me te shumta puthjet se frazat… dora shkonte me shpesh ne gjoks se sa ne liber….deshira e jone nuk linte pas dore asnje aspekt te dashurise … sa here qe pasioni yne zbulonte dicka te re e provonim shpejt…” Po ndersa pasioni i Abelardos ishte me shume erotik ai i Eloisas ishte i teri dashuri e dedikim …”Zoterise sime , madje babit ,bashkeshortit tim , madje vellait sherbetorja juaj biles bija , nusja juaj apo motra te ka dashur me nje dashuri pa kufi …por gjithmone me tingellonte me embel fjala mike , dashnore apo prostitute , zemra ime nuk ishte me mua por me ty …”
Paolo e Franceska , shek XII jane dy figura dashnoresh qe kane hyre ne imagjinaten popullore edhe pse i perkisnin historise e letersise . Atyre i eshte dedikuar pjesa me e madhe e kenges se V – Ferr ne “ Komedine Hyjnore “ te Dante Aligerit . Franceska u dashurua me Paolon , vellain e bashkeshortit te saj Giacinto , dora e te cilit i coje ne vdekje dy te dashuruarit “ .. Franceska mekatet e tua me bejne te qaj …..Cfare mendimesh te bukura dashurore , cfare deshirash reciproke cuan kete shpirtra drejt mallkimit ..? …shkruan Dante ne dialogun e tij me Francesken .
Po kush nuk njeh historine e Romeo e Xhuljetes e te dashuruarve me te famshem ,e me te pafat te botes ? Historia e tyre e shkruar per here te pare nga Luigji da Porto me 1524 dhe e bere e pavdekshme 70 vjet me vone fale penes se William Shakespeare , kaq shume tronditi fantazine popullore sa perzieu legjenden me realitetin . Tragjedia e Xhuljeta Capuleti e Romeo Montecchi ka gjetur ne qytetin e Verones (Itali) perputhje te ngjashme ambientale si shtepia e Xhuljetes e cila ndodhet ne rrugen Capello 23 , shtepia e Romeos , varri i Xhuljetes .Tragjedia leviz brenda kontestit historik te epokes kur zhvillohet , e emrat e familjeve rivale ishin te njohura qe ne shek. XIII kur permenden per her te pare nga Dante tek Purgatori Kenga e VI . Kjo histori tragjike qe pasqyron ne menyre fantastike jeten e qytetit te Verones gjate shek XIII ka terhequr e vazhdon te terheq kuriozitetin e turisteve nga e gjithe bota . Madje turiste mjaft te njohur e vizituan kete qytet qysh ne shek XVIII si qe Madame de Stael nje nga eksponentet e para te levizjes se sapo lindur romantike . Pas saj qe poeti anglez George Byron i cili shkruan” …Varri i Xhuljetes i thjeshte , i hapur , me gjethe te thara perreth ne nje kopesht te izoluar te nje manastiri eshte kaq i trishte sa dashuria e saj ….” Nje vizituese e vecante e mjaft e njohur qe me 1822 Maria Luisa e Austrise e veja e Napoleonit qe me grimcat e marra nga guret e varrit te Xhuljetes krijoje nje komplet floriri me varese e vathe . Pas tyre studiuesit Antoine Claude Valéry , Alfred de Musset poeti gjerman Heinrich Heine , romancieri anglez Charles Dickens etj . Ngjarja midis dy protagonisteve ka marre ne kohe nje vlere simbolike duke u kthyer ne sinonim te nje dashurie perfekte , por te penguar nga shoqeria perreth . Ne imagjinaten kollektive shprehja te jesh si Romeo e Xhuljeta nenkupton nje sentiment mjaft te forte dashuror i pershkruar poetikisht nga drama Shekspiriane .
Nje tjeter cift i famshem ne historine e njerezimit eshte Werther e Carlota , figura qe moren forme ne vepren e Johann Wolfgang Goethe “Dhimbjet e te riut Werther “, publikuar me 1774, e i konsideruar ne historine letrare si i pari “best seller“ i letersise . Werther nje aritst i ri borgjez njihet ne nje ballo me te bukuren nobile Carlotta , e fejuara e Albertos mikut te tij me te ngushte . Dashurohet marrezisht pas saj e pamundesia e realizimit te ndjenjave te tij e cojne ne vetvrasje . Goethè pershkruan konfliktin e perhershem midis ndjenjave vetjake e pengesave sociale . Dashuria e Werther …. e dominon trupin , pushton mendjen , fshin cdo deshire e aspekt te arsyeshem te jetes … dashuria anullon jeten me nje force te mbinatyrshme e shkaterruese…” Ai pranon humbjen e tij, e njeh paaftesine perballe nje sentimenti kaq totalitar …
Nje nga kryeveprat e realizmit eshte dhe romani Ana Karenina i Lev Nikolaevic Tolstoj i publikuar per here te pare me 1877. Ky roman i ambientuar ne shtresat me te larta te shoqerise ruse te asaj periudhe ka ne qender dashurine midis Ana Karenina e kontit Alesio Vronsky . Ana nje nga perlat e aristokracise ruse e martuar e me nje djale , dashurohet marrezisht pas kontit Vronsky . Dashuria e tyre rrembyese e intensive tejkalon cdo limit . Pasioni shfrenues , paaftesia per te pranuar braktisjen nga Vronsky e mosdeshira per tu kthyer tek burri te cilin e urren e cojne Anen te vetvritet nen shinat e nje treni . Tolstoj rinjeh tek ajo paaftesine per tu impenjuar drejt nje kerkimit te nje lumturie , paaftesi qe e con deri ne vetvrasje . Ana Karenina shpesh pranohet si nje parabole midis veshtiresise se te qenit i ndershem me vetveten kur shumica e shoqerise pranon hipokrizine .
Dashuria mund te paraqitet si je pasion shkaterrues, si nje ndjenje shtazore, si nje obsesion i mendjes, si nje transport i zemres , si nje ekstaze e senseve, si nje cmenduri “… dashuri , dashuri s’na le kurre rehat , si nje hije ngjitesh e prapa na ndjek …” thote Falstaff ky personazh i dramaturgut me te madh te dashurise William Shakespeare .
| Afrikaans | Ek het jou liefe |
| Afrikaans | Ek is lief vir jou |
| Albanian | Te dua Te dashuroj Ti je zemra ime |
| Alsacien | Ich hoan dich gear |
| Amharic | Afekrishalehou |
| Arabic | Ana Behibak (to a male) |
| Arabic | Ana Behibek (to a female) |
| Arabic (Formal) | OOHEBOKI (to a female) |
| Arabic (Formal) | OOHEBOKA (to a male) |
| Arabic | Ib’n hebbak |
| Arabic | Ana Ba-heb-bak |
| Arabic | nhebuk |
| Bari | (A Sudanese Language): Nan nyanyar do(I love you) Nan nyanyar do parik (I love you very much) |
| Basc | Nere Maitea |
| Batak | Holong rohangku di ho |
| Bavariank | I mog di narrisch ger |
| Bengali | Ami tomAy bhAlobAshi |
| Bengali | Ami tomake bhalobashi |
| Berber | Lakh tirikh |
| Bicol | Namumutan ta ka |
| Bulgarian | Obicham te |
| Cambodian | Bon sro lanh oon |
| Cambodian | kh_nhaum soro_lahn nhee_ah |
| Canadian French | Sh’teme (spoken, sounds like this) |
| Cantonese | Ngo oi ney |
| Catalan | T’estim (mallorcan) |
| Catalan | T’estim molt (I love you a lot) |
| Catalan | T’estime (valencian) |
| Catalan | T’estimo (catalonian) |
| Chinese | Wo ie ni |
| Creole | Mouin rinmim ou |
| Croatian | LJUBim te |
| Czech | miluji te |
| Czech | MILUJU TE! (colloquial form) |
| Danish | Jeg elsker dig |
| Dutch | Ik houd van jou |
| Esperanto | Mi amas vinu |
| Estonian | Mina armastan sind |
| Estonian | Ma armastan sind |
| Farsi | Tora dust midaram |
| Farsi | Asheghetam |
| Farsi (Persian) | doostat dAram |
| Filipino | Mahal ka ta |
| Filipino | Iniibig Kita |
| Finnish | Mina” rakastan sinua |
| Flemish | Ik zie oe geerne |
| French | Je T’aime |
| Gaelic | Tha gradh agam ort |
| German | Ich liebe Dich |
| Greek | S’ ayapoh |
| Greek | (Ego) philo su (ego is only needed for emphasis) |
| Gujrati | Hoon tane pyar karoochhoon |
| Hausa | Ina sonki |
| Hebrew | Ani ohev otach (male to female) |
| Hebrew | Ani ohev otcha (male to male) |
| Hebrew | Ani ohevet otach (female to female) |
| Hebrew | Ani ohevet otcha (female to male) |
| Hindi | Mae tumko pyar kia |
| Hindi | My tumko pyar karta hu |
| Hindi | Main tumse pyar karta hoon |
| Hindi | Ham Tomche Payer Kortahe |
| Hindi | Mai tumse peyar karta hnu |
| Hindi (Kannada) | Naanu ninnannu premisuththeneu |
| Hokkien | Wa ai lu |
| Hopi | Nu’ umi unangwa’ta |
| Hungarian | Szeretlek te’ged |
| Icelandic | M-Ig elska M-~ig icelandic Eg elska thig ind Mai tujhe pyaar kartha hoo |
| Indonesian | Saja kasih saudari |
| Indonesian | Saya Cinta Kamu |
| Indonesian | Saya cinta padamu |
| Indonesian | Aku cinta padamu |
| Irish | taim i’ ngra leat |
| Italian | ti amo (if it’s a relationship/lover/spouse) |
| Italian | ti voglio bene (if it’s a friend, or relative) |
| Japanese | Kimi o ai shiteru |
| Japanese | Watakushi-wa anata-wo ai shimasu |
| Kiswahili | Nakupenda |
| Klingon | qabang |
| Klingon | qaparHa’ (depends from where you are in the galaxy) |
| Korean | Tangsinul sarang ha yo |
| Korean | Nanun tongshinun sarang hamnida |
| Lao | Khoi huk chau |
| Latin | Te amo |
| Latin | Vos amo |
| Latin | (Ego) amo te (ego, for emphasis) |
| Latvian | Es tevi Mlu (s teh-vih me-lu) |
| Lingala | Nalingi yo |
| Lithuanian | TAVE MYLIU (ta-ve mee-lyu) |
| Luo | Aheri |
| Madrid lingo | Me molas, tronca |
| Malay | Saya cintamu |
| Malay | Saya sayangmu |
| Malay/Indonesian | Sayah Chantikan Awah |
| Mandarin | Wo ai ni |
| Mohawk | Konoronhkwa |
| Navaho | Ayor anosh’ni |
| Ndebele | Niyakutanda |
| Nepali | Ma timilai maya garchu Ma timilai man parauchu |
| Norwegian | Eg elskar deg (Nynorsk) |
| Norwegian | Jeg elsker deg (Bokmaal) (pronounced: yai elske dai) |
| Osetian | Aez dae warzyn |
| Pakistani | Muje se mu habbat hai |
| Persian | Tora dost daram |
| Polish | Kocham Cie |
| Polish | Ja cie kocham |
| Portuguese | Eu te amo |
| Romanian | Te iubesc |
| Russian | Ya vas lyublyu |
| Russian (Malincaya) | Ya Tibieh Lublue |
| Russian (Malincaya) | Y’a liou-bliou tibye |
| Russian (Malincaya) | Ya vac loobyoo |
| Russian (Malincaya) | Ya tebya loobyooo |
| Russian (Malincaya) | Ya l’ubl’u t’ebya |
| Russian | Ju ljublju tebja |
| Russian | Ju ljublju tebja! |
| Russian | LJUBLJU TEBJA! |
| Russian | ya lyublyu tebya |
| Russian | Ya polubeel s’tebya |
| Russian | ya tebya ljublju |
| Serbian | LUBim te |
| Serbocroatian | volim te |
| Shona | Ndinokuda |
| Sinhalese | Mama oyata adarei |
| Sioux | Techihhila |
| Slovak | lubim ta |
| Slovene | ljubim te |
| Spanish | Te quiero (I realy-realy care for you) |
| Spanish | Te Amo ( I love you) |
| Srilankan | Mama Oyata Arderyi |
| Sudanese (Bari) | Nan nyanyar do (I love you) |
| Sudanese (Bari) | Nan nyanyar do parik (I love you very much) |
| Swahili | Naku penda (followed by the person’s name) |
| Swedish | Jag a”lskar dig |
| Swedish | Iaj Alskar Dej |
| Swiss-German | Ch’ha di ga”rn |
| Syrian/Lebanes | BHEBBEK (to a female) |
| Syrian/Lebanes | BHEBBAK (to a male) |
| Tagalog | Mahal kita |
| Tamil | Naan unni kathilikaran |
| Tamil | Ni yaanai kaadli karen |
| Tcheque | MILUJI TE^ |
| Telugu | Neenu ninnu pra’mistu’nnanu |
| Telugu/India | Nenu Ninnu Premistunnanu |
| Thai | Ch’an Rak Khun |
| Thai | Phom Rak Khun |
| Tunisian | Ha eh bak |
| Turkish | Seni seviyorum |
| Urdu | Mujge tumae mahabbat hai |
| Uzbek | Man seni sevaman |
| Vietnamese | Em ye^u anh (woman to man) |
| Vietnamese | Toi yeu em |
| Vietnamese | Anh ye^u em (man to woman) |
| Vlaams | Ik hue van ye |
| Vlaams | Ik hue van ye |
| Welsh | ‘Rwy’n dy garu di |
| Welsh | Yr wyf i yn dy garu di (chwi) |
| Yiddish | Ich libe dich |
| Yiddish | Ich han dich lib |
| Yugoslavian | Ya te volim |
| Zuni | Tom ho’ ichema |
PuBlik 