Alba Kepi
Rilindasi shquar, atdhetari e mendimtari i madh Sami Frashëri në veprën e tij “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe çdo të jetë” (1899), do të ishte aq largpamës në përshkimin e tij mbi kryeqytetin e ardhshëm të Shqipërisë sa sot, pak më shumë se një shekull më pas, fjalët e tij tingëllojne me aktuale se kurrë:
“Mez’ i Shqiperisë, domethënë kryeqytet’ i përgjithëm, do të jetë një nga qytetet, që ndodhenë në mest të Shqipërisë, e në të cilët të flitet gjuha shqip. Po më mirë do të qe të bëhesh një qytet i ri në mest të Shqipërisë në një vend të shëndeçëm e të bukur. Ky qytet, të cilin ne mundim ta quajmë Skenderbegas, do të goditetë me një mëndyrë fort të bukurë, me udhë të gjëra e të drejta, me shtëpi të mira, me sheshe e me gjithë ç’duhetë; edhe në pak kohë mund të rritet’ e te madhohetë shumë, se gjithë parësi e Shqipërisë e shqipëtarët’e xgjuarë do të kenë nevojë të mblidhenë e të bëjnë shtëpi atje.Kështu ky qytet i ri do të jet’ i çpenguarë nga të gjithë zakonet’ e keq, që kanë qytetet e vjetër; edhe me qenë qe ndejësit’ e ti do të jenë të mbledhurë nga gjithë anët e Shqipërisë, edhe gjuha që flitetë atje, do të jet’ e përzjerë, që të muntnjë të quhetë gjuh’ e pergjithçme e gjuhë letrarishte e gjithë Shqipërisë. Ky qytet me pak vende rrotull do të qeverisetë si një nënëgastr’e veçantë” (ky fragment i marrë nga vepra e cituar e Sami Frashërit, u soll autentik me gjuhën e shkruar shqipe të asaj kohe)/
Kanë kaluar tashmë 91 vjet dhe për shqiptarët ky kryeqytet është Tirana. Kushdo që do të dëshironte të njihej me historinë e Shqiperisë, me mënyrën e qeverisjes, me jetën politike, zhvillimet urbane, me veçoritë sociale e etnografike të saj, do t’i gjente ato mishëruar denjësisht në këtë qytet. Koherenca historike e zhvillimit urban të këtij qyteti, përpos pozicionit gjeografik të favorshëm përcaktuan fatin e Tiranës si kryeqyteti i Shqipërisë e të shqiptarëve në të katër anët e rruzullit.
“Tirana normalisht është vendi më i shëndoshë i Shqipërisë. Pjesët e veriut dhe të jugut të Shqiperise ka qenë rrahur qysh herët prej propagandave të huaja, prej influencave të ndryshme”, shkruante një nga figurat e njohura politike e letrare të Shqiperisë, Mehdi Frashëri në librin e tij “Tirana kryeqytet”.
Kushtet historike që çuan tek ideja, Tirana kryeqytet i Shqipërisë
Ideja e kthimit të Tiranës në kryeqytet lidhet ngushtë me panoramën politike e ekonomike që po kalonte Shqipëria plot 91 vjet më parë. Konferenca e Paqes mbajtur në Paris më 1919 dhe sidomos këmbëngulja e shteteve të Antantës për të zbatuar vendimet e Traktatit të fshehtë të Londrës po kërcënonin seriozisht kufinjtë e territorit shqiptar, si dhe paftësia e qeverisë së Durrësit për t’i dhënë vendit një qeverisje administrative shtetërore të rregullt, çuan një grup patriotësh shqiptarë me në krye Aqif Pashë Biçakun e Abdi bej Toptanin të ndërmerrnin nismën për thirrjen e një kongresi të ri mbarëkombëtar, i cili do të shënonte një kthesë të rëndësishme historike për Shqipërinë. Mbajtja e këtij kongresi u realizua në qytetin e Lushnjës më 27 janar 1920, pikërisht në shtëpinë e patriotit lushnjar Kaso Fuga. Në të morën pjesë delegatë nga e gjithë Shqipëria, ndërkohë qyteti i Tiranës u përfaqësua denjësisht nga tre kandidatë: Abdi Toptani, Mytesim Këlliçi dhe Shefik Kondi, pa harruar asnjë çast përkrahjen e shoqatës patriotike “Drita” themeluar më 1919. Kjo shoqatë e ngritur nga një grup intelektualësh tiranas me kryetar Osman Myderizin, gazetar i njohur në atë kohë, i cili në vitin 1917 kishte botuar e drejtuar të parën gazetë “Zani i ri” në qytetin e Tiranës. Prof. Myderizi ishte gjithashtu historian dhe orintalisti i parë shqiptar, që nëpëqrmjet kërkimeve të tij zbuloi dhe transkiptoi në gjuhën e sotme poetët bejtexhinj, Hasan Zyko Kamberi, Nazim Frakulla etj. Të gjithë këta intelektualë tiranas frymezuar nga ideja e një Shqipërie të pavarur, demokratike e prirë drejt qyetërimit europian, u rreshtuan në të njejtin front të përbashkët politik për të përmbysur qeverisjen proteksioniste të qeverisë së Durrësit. Qëllimi i këtij kongresi qe shqyrtimi i situatës së brëndeshme e të jashtëme të vendit si dhe analizimi i masave për shpëtimin e Shqipërisë.
Kongresin e Lushnjes e deklaroi të hapur prefekti i Beratit, i Lushnjes ei Skraparit, Ferit Vokopola (një nga poetët më zë të asaj kohe), pas tij foli patriot i shquar Aqif Pashë Elbasani i zgjedhur unanimisht kryetar i kongresit. Pas kësaj e morën fjalën me radhë delegatë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. Në ditën e tretë të punimeve të kongresit pas diskutimesh të gjata u vendos ndërmarrja e protestave të ashpra ndaj vendimit të Fuqive të Mëdha për të zbatuar vendimet e marrë në Londër (1915). Pas një analize të gjërë politike në kongresin e Lushnjes u morën mjaft vendime të rëndësishme. Kështu unanimisht u vendos rrëzimi i Qeverisë së Durrësit, e cila kishte vepruar kundër vendimeve të ndërmarra nga Kongresi i Durrësit duke i shkaktuar vendit një anarki të madhe, e cila e kishte acaruar jashtzakonisht situatën politike. Personalitet e shquar Mehmet Konica, Dr. Mihallaq Turtulli e Imzot Luigj Bumçi u zgjodhën përfaqësues legjitim të popullit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Por vendimi më i rëndësishmë që u muar në Kongresin e Lushnjes, qe krijimi qeverisë së re të shtetit shqiptar, e cila kryesohej nga kryeministri Sulejman Delvina. Në kabinetin Delvina bënin pjesë këta ministra: Ahmet Zogu‑ ministër i brëndshëm, Mehmet Konica ‑ ministër i punëve të jashtme, Hoxhë Kadria ‑ ministër i drejtësisë, Ndoc Çoba‑ ministër i financave , Sotir Peçi ‑ ministër i arsimit, Ali Riza Kolonja‑ministër i luftës, Eshref Frashëri‑ drejtor i përgjithshëm i punëve botore (ndërtim rrugësh) dhe Idhomene Kosturi‑ drejtor i përgjithshëm i postë‑telegrafave.
Po atë ditë, ekzaktësisht më 30 janar 1920 u formua dhe Këshilli i Lartë me anëtarë; Imzot Luigj Bumçi, Aqif Pashë Elbasani ,Abdi Toptani dhe Dr. Turtulli. Ky këshill kishte atributet e një regjence të përkohëshme derisa të krijoheshin kushtet për miratimin e një kushtetute përfundimtare. Më 31 janar u miratua formimi i Keshillit Kombetar (Parlamenti), në të cilin u zgjodh si anëtar e si delegat i Tiranës, Mytesim Këlliçi.
Lajmi i formimit të qeverisë së re Shqiptare shkatoi panik në rradhët e ushtrisë italiane, e cila rreshtoi mitralozët në urën e Dajlanit për të penguar hyrjen në Durres,i cili që nga 1914 konsiderohej kryeqytet i shqiptarëve, të qeverisë së dalë nga Kongresi i Lushnjes. Nga kjo rezistencë me armë e ushtrisë italiane, qe e pamundur vendosja në Durrës e qeverisë shqiptare kryesuar nga Sulejman Delvina, e cila përpara një situate të tillë u ndal përkohësisht në qytetin e Kavajës, ndërkohë që kongresi i Lushnjes ende nuk ishte shpërndarë. Për vetë situatën politike në rojonin e Ballkanit e cila po zjente ndjeshëm në disfavor të fateve të Shqipërisë, nevoja për caktimin e një kryeqyteti të ri për shqiptarët qe më shumë se domodoshmëri. Midis Shkodrës, Vlorës, Krujës e Elbasanit, Tirana ishte ajo që i përmbushte më së miri kushtëzimet politike, ekonomike, urbane, demografike e gjeografike për të qenë kryeqyteti i ardhshëm i Shqipërisë. Qyteti i Tiranës qe në qendër të Shqipërisë, pranë Durrësit skelës më të rëndësishme të vendit, kishte një numër të madh banorësh, si edhe ndërtesa të mjaftueshme për të përmbushur nevojat e administratës qeveritare e personelit administrativ. Falë përkushtimit të banorëve të kësaj treve mjaft të begatë në vlera atdhetare, kultore e shpirtërore ishin kryer investime në rrugë, të cilat ishin të gjëra e të pastra, kishte lokale publike, hotele e ndërtesa të mjaftueshme, krahasueshmërisht me qytetet e tjerë në mënytrë të padiskutueshme zotëronte kushte më të mira për të pritur qeverinë e re.
Roli vendimtar i Ahmet Zogut
Më 8 shkurt 1920 Kongresi i Lushnjes vendosi të shpallte defakto Tiranën si kryeqytetin e Shqipërisë. Por, më parë se të akomodohej qeveria e re në Tiranë ka mbërritur Këshilli i Lartë i përbërë nga Imzot Bumçi, Aqif Pashë Elbasani, Dr. Mihallaq Turtulli dhe Abdi Toptani, i cili ka marrë kontakt me parinë e qytetit, që kryesohej nga kryetari i bashkisë së Hafiz Ismail Ndroqi, babai i mjekut të famshëm Prof. Dr. Shefqet Ndroqi, “Qytetar Nderi” i Tiranës. Për hir të së vërtetës sipas dëshmive autentike duhet thënë se, në atë takim pasi u kanë shtruar përfaqsuesve të popullit të Tiranës, vendimet e marra në Kongresin e Lushnjes, krijimin e qeverisë së re, pamundësinë për akomodimin e saj në Durrës etj, etj, kur u është kërkuar që Tirana do të bëhej kryeqytet i Shqipërisë, fillimisht kjo kërkesë nga pjesmarrësit në takim nuk është pranuar. “Qyteti ynë është shumë mirë kështu, edhe pa qenë kryeqytet i Shqipërisë”, kanë theksuar disa nga të pranishmit. Pas kësaj, shumë prej tyre janë shprehur kategorikisht kundër dhe e kanë braktisur mbledhjen. Përpara një situate të tillë katër antarët e Këshillit të Lartë, i kanë çuar fjalë qeverisë, që po bëhej gati të hynte në Tiranë. Me urgjencë pranë tyre ka mbërritur Ahmet Zogu ministër i brëndshëm, i cili bashkë me Abdi Toptanin në shoqëri të Shefik Kondit, Mytesin Këlliçit, Osman Myderizit etj, duke përfituar nga njohjet e ngushta që kishte me shumicën e familjeve të kamura tiranase, derë më derë gjatë gjithë natës i ka vizituar të gjithë fiset autoktonë në zë: Toptani, Petrela, Qorralliu, Karrapici, Alimehmeti, Kaceli, Hobdari, Kora, Mara, Nishku, Tafaj, Lasku, Dema etj, u ka qartësuar të gjithëve situatën e vështirë politike në të cilën gjendej Shqipëria, e cila rrezikonte të copëzohej sërish nga fqinjët nëse qeveria e saj nuk do të vendosej atë ditë në Tiranë. Burime të sakta qartësojnë gjithashtu, se pikërisht atë mbrëmje, Ahmet Zogu pasi u ka marrë fjalën, parisë tiranase u ka premtuar trasformimet galopante me prioritet imazhin e një qyteti europian që do të pësonte Tirana e tyre në vitet ardhshme. Madje, shumë nga ato parime Ahmet Zogu i vuri në jetë, shumë shpejt kur u bë kryetar i shtetit shqiptar.
Kështu vetëm pas këtij inkursioni të rrufeshëm të Ahmet Zogut, anëtarët e qeverisë se re, së bashku me anëtarët e Këshillit Kombëtar hynë në qytet më 11 shkurt 1920, datë që shënon dhe fillimin e jetës së Tiranës si kryeqytet i Shqipërisë ei shqiptarëve. Atë ditë të shënuar i gjithë populli i Tiranës ishte grumbulluar te Bashkia, për të përshëndetur antarët qeverisë. Kështu Tirana defakto u shpall kryeqytet i Shqipërisë, kurse dejure kjo ndodhi pas pesë vitesh, më 1925 me vendim të marrë në parlamentin shqiptar. Natyrisht gjithçka u konkretizua mbas një debati të hapur e të gjërë në shtypin demokratik të asaj kohe, sidomos përmasa të mëdha ai mori në faqet e gazetës “Dajti”, që drejtohej nga Hafiz Ibrahim Dalliu, një nga atdhetarët më të shquar në trevën e Tiranës, ku personalitete të shquar të kohës si Mehdi Frashëri, Isuf Banka, Mytesin Këlliçi, Ferit Vokopola, Mitçhat frashëri etj, dhanë mendime mjaft përcaktues.
Përfundimisht në mënyrë të padiskutueshme rol vendimtar ne instalimin e qeverisë së re në Tiranë, në atë kohë luajti Ahmet Zogu, ministër i brendshëm i saj, i cili sëbashku me 25 djem matjanë u bëri ballë forcave të huaja që ekzistonin akoma në qytet:
“Jam i urdhëruar nga Kongresi i Lushjes, i cili më ka zgjedhur ministër të punëve të brendëshme të Shqipërisë që të arrij medoemos në Tiranë; unë jam një ushtar, dhe prandaj gjallë ose vdek, duhet që të kryej detyrën që më është ngarkuar. Ju në doni qëlloni më parë mbi gjoksin tim”, do t’i drejtohej ai komandantit të një divizioni të huaja, që i kishte zënë pritë pak para se të hynte në Kavajë.
“Unë dua të përulem me nderim të thellë para veprës së këtyre burrave, të cilët vunë në themelet e Shqipërisë ato parime që mbrojmë ne sot. Kongresi i Lushnjes ishte Kongresi i themelimit të pluralizmit, por nuk është përmendur dhe është fshehur vetëm e vetëm, sepse Ahmet Zogu ka luajtur një rol kryesor e të rëdësishëm në këtë Kongres. Dhe, meqenëse Zogu ishte një armik e kundërshtar, duhej që edhe pluralizmi, në fakt i tillë ishte për komunizmin, duhej ta zvogëlonin në shkallë”. Do të shprehej me 30.08.2007 kryeministri Berisha në ekspozitën e ngritur enkas në kujtim të këtij kongresi.
Parë në këtë aspekt Kongresi i Lushnjes ka peshën dhe përmasat e një rëndësie të veçantë për historinë tonë kombëtare, vendimet e tij përcaktuan edhe ecurinë e mëvonshme të jetës politike në Shqipëri.
Tirana nga qytet ne kryeqytet
Themelimi i qytetit të Tiranës daton të jetë viti 1614, sipas mbishkrimit të gjetur në rrasën gurtë vendosur nën pragun e portës së Xhamisë së Sulejman Pashës e njohur në Tiranë si xhamia e vjetër, vendodhja e së cilës ka qenë aty ku sot është monomenti i ushtarit të panjohur. Pra ishte Sulejman Pashë Bargjini (monumenti i të cilit ngrihet tashmë në kryqëzimin përbri këtij objekti) një bej prej Mulleti, i cili në këtë fushë tejet të begatë ndërtoi një xhami për t’u falur, një furrë për të bërë bukë e një hamam (banjë) për t’u larë. Komponentët bazë për garantimin e popullimit e të vijimsisë së jetesës në një zonë të caktuar.
Por, duhet thënë se lindja e Tiranës si qytet u diktua jo vetëm nga dëshira e Sulejman Bargjinit (pinjollët e të cilit vijojnë të jenë Bashët e Tiranës sot), por sidomos nga zhvillimi i ekonomisë së kësaj treve. Në caktimin e truallit ku duhej të themelohej ky qytet, ndikoi rrethana se, qysh nga fundi i shek. XVI, përmes tij, trafiku i karvaneve (sheshi “Skënderbej” sot) kishte filluar të bëhej më i shpeshtë ngaqë në fushën e Tiranës kalonin tri rrugë, që lidhnin perëndimin me lindjen dhe veriperëndimin me jugun. Dy prej tyre niseshin nga Durrësi (aktualisht rr. Durrësit) dhe Kavaja (rr. Kavajës në vijim “Konferenca e Pezës”). Rruga e tretë vinte nga veriu, nga Shkodra, Lezha dhe Fushë-Kruja (rr. “Mine Peza” në vijim “Don Bosko”). Pra , Tirana, si qytet, është “pjellë” e kryqëzimit të rrugëve të rëndësishme të komunikacionit të asaj kohe dhe e nevojës ekonomike për një qendër tregtie. Në mbarim të shek. XVIII Tirana do të renditej, si një nga qytetet më të medhenj të Shqipërisë së Mesme me rreth 2 000 shtëpi e 48 dyqane. Fillimi i shek. XIX do të përkojë me formimin e një klase të re për shoqërinë tiranase, me klasën e tregtarëve, e cila shumë shpejtë do të forcohet ekonomikisht e do të kontrollojë pothuajse tërë jetën ekonomike të saj duke e kthyer tregtinë një traditë për tiranasit e kamur.
Më 1852, udhëtari e studiuesi austriak Han pasi vizitoi Tiranën do të shprehej: “Tirana e fusha e saj më bëjnë përshtypje shumë të këndshme. Arat, kopshtijet, bimët, janë punuar me kujdes. Gjëja që më habit shumë qe se ky qytet të cilin e pandehja ta gjeja një çerdhe të errët e të ndyrë, e gjeta të pastër e të bukur”.
Investitorët tiranas
Në fuqizimin ekonomik të Tiranës rol të veçantë kanë luajtur familjet e pasura të kësaj treve, shumë nga të cilat kishin marrë ofiqe e grada që në kohën e pushtimit osman, forcuan traditat e jetës feudale e në sipërfaqet e çifligjet e tyre ngritën lagje të reja, duke i pagëzuar me emrat vetjakë si: lagjja “Sulejman Pasha”, “Abdulla bej”, “Ali bej”, “Ismail Efendi” etj. Ndërtuan objekte fetare: Xhamia Karrapici, Xhamia Dine Hoxhës, Xhamia e Zajmit, e Bërxollit etj. Tregtari Beqir Kallçiu, ndërtoi një rrugë të re, të cilës i dha emrin e tij. Fisi Tafaj dhe ai Saraçi bën të njejtën gjë, kurse Beshirët ndërtuan urën mbi lumin Erzen etj. Begejët u liçensuan si tregtarët e parë të manifaturës, më pas Gjinalët, Alimehmetët etj. Aleksandër Hobdari ndërtoi fabrikën e parë për prodhimin e sapunit në Shqipëri, Ali Ndroqi ndërtoi shtypshkronjën më moderne që ekzistonte në vend me emrin “Gutenberg” dhe numri i investitorëve e biznesmenëve tiranas me të cilët aq barbarisht u soll diktatura komuniste.
Rritja dhe zhvillimi galopant
Ndërkohë u ngrit pazari i vjetër, më shumti i karakterit blegtoral rreth të cilit tregtarët tiranas hapën dyqane për grumbullim prodhimesh. Dalëngadalë lindi eu zhvillua artizanati, shprehje e të cilit qe formimi i dy lagjeve me mjeshtra artizanatësh: lagja e Tabakëve e lagjja e Terezijve në bregun jugur të lumit të Lanës. Këta të fundit financuan ndërtimin e urës së Terzive, mbi rrënojat e të cilës sot është ndërtuar ura e Lanës tek rruga “Elbasanit”. Eshtë për të ardhur keq, që arkelogët nuk marrin mundimin të gërmojnë për t’ia nxjerrë në dritë themelet ekzistuese, çka jo pak do ia rriste vlerat turistike kryeqytetit.
Në fillim të shek XX, Tirana kishte 140.000 rrënjë ullinj, 400 mullinj vaji, ndërsa pazari i saj numëronte 700 dyqane. Zhvillimi ekonomik i kësaj treve, përpos arsyeve të tjera mendojmë se më së shumti çuan që më 11 shkurt 1920 Tirana të shpallet kryeqytet. Menjëherë pas kësaj ngjarje shtëpitë me qerpiç nisën të zëvendësoheshin me vila të tipit europian, që ndërtuan jo vetëm familjet e pasura, tregtarët por edhe nëpunësit e rinj. Dëshmi e pakontestueshme për këtë fakt është paraqitja dinjitoze e tyre sot. Për fatin e mirë pallate e vila në të katër anët e Tiranës së sotme, prona të familjeve Kaceli, Ndroqi, Alimehmeti, Petrela, Qorraliu, Shundi, Theodhosi, Lasku etj, që i shpëtuan masakarës urbanistike komuniste, ruajnë vlera të një autenticiteti unikal.
Bashkia miratoi projekte për ngritjen e rrugëve të reja e sistemimin e atyre ekzistuese. Plani i parë rregullues i qytetit u hartua në vitin 1923 nga Estref Frashëri. Rruga e Durrësit është hapur më 1922 dhe quhej rruga “Nana Mbretneshë”. Për ndërtimin e saj u prishën shumë shtëpi tiranasish, që u dëmshpërblyen në vend me florinj në dorë. Sipas të dhënave, në fund të kësaj rruge që bashkonte Tiranën dhe Durrësin në vitin 1930 italianët filluan punimet për ndërtimin e Hangarit madhështor (kështu u quajt Aeroporti i Rinasit), në ngrehinën e të cilit gjendet sot pallati i sportit “Asllan Rusi”. Sipas të dhënave ai i përkiste shoqërisë italiane “Ala Littoria”, ndërtim krejt me skelet hekuri dhe i mbuluar nga llamarina të hekurta që përfshinte një sipërfaqe prej 5 000 metra katrorë dhe kishte një lartësi rreth 35 metra. Qofshim të gabuar po një ndërtim konstruksin metalik në përmasa të tilla themi se, ende nuk është ndërtuar në vendin tonë. Më 1922 me urdhrin e ministrit të punëve të brendshme u zhdukën varrezat që gjendeshin pranë çdo xhamie, të cilat pengonin jo vetëm rregullimin e tregut, por dhe atë të të gjithë qytetit. Godina ekzistuese e Parlamentit u ngrit më 1924 dhe fillimisht ka shërbyer si Klubi i Oficerëve. Atje, më 1 shtator 1928, Ahmet Zogu shpalli monarkinë. Në vitin 1927 konçesioni i ndriçimit elektrik iu dha shoqërisë anonime shqiptare SITA. Çentrali i parë elektrik (motor- gjeneratorë) u ndërtua në hyrje të qytetit, tek rruga e “Durrësit” në godinën përballë gjimnazit “Qemal Stafa”. Ai kishte një kapacitet me 1150 kuaj fuqi kompesive dhe furnizonte me dritë elektrike gjithë qytetin.
Në vitet 1928‑1929 u zgjerua dhe u sistemua bulevardi “Mussolini” (sot rruga e “Kavajës”), e cila u bë një nga arteriet kryesore të kryeqytetit. Në fillimin e këtij bulevardi u ndërtua Pallati Qendror i Bankës Kombëtare të Shqipëris, një godinë unikale e funksionale edhe sot në llojin e saj, i cilë zë një sipërfaqe prej 1500 metra katrorë,n ndërtimi i së cilës kushtoi 600 000 franga ari. Sipas dokumenteve, më 1930 u ndërtua dhe ajo që do të quhej rruga më e rëndësishme e Tiranës bulevardi “Zogu i ParA”. Në qendër të këtij bulevardi sipas planit të projekteve të arkitektit italian Florestano de Fausto u ndërtuan gjashtë pallatet e ministrive në vitin 1931 dhe pallati i Bashkisë më 1929‑1931 (të cilën makabriteti urbanistik komunist për hir të ngritjes së një muzeut historik kombëtar, një godinë ekzistuese bashkë me pallatin e Kluturës tërësisht në stonaturë të plotë me atë çka kishte porjektuar arkitekti italian, u rrafshua me dinamit), u sistemua sheshi “Skëderbej” në një park modern në 1936‑1937 i cili do të shtrihej deri në lagjen e Tiranës së re tek blloku i Shallvareve. Sipas dokumenteve të shkruara të kohës,i gjithë qyteti banohej nga 24.407 banorë definitivë dhe 11.693 banorëve provizorë. Shtrirja e qytetit përfshinte një sipërfaqe prej 8 kilometrash, kurse në 1912 ajo ishte vetëm 3 kilometra katror.
Tirana e filloje jetën si një fshat i luginës së Ishmit (pasi fusha e Tiranes laget nga lumi Ishëm) e sot është pikë referimi në jetën e gjithanëshme të çdo shqiptari. Presidenti i Republikes Z. Bamir Topi, njëkohësisht dhe banor autokton tiranas vetëm pak muaj më parë do të shprehej kështu për të:”Tirana me kalimin e viteve ka të njëjtin nocion, nocionin kryeqytet, por ka përmasa të tjera, probleme të tjerë dhe sigurisht kërkon gjithmonë një vëmendje në mënyrë të vazhdueshme, sepse jemi në një moment kur Tirana më shumë se kurrë, përveçse është kryeqytet si nocion, është edhe metropol, është kryeqytet i interesave të mëdha të shqiptarëve, është një qendër e madhe urbane ku gërshetohen interesa nga më të ndryshmet. Këtu kemi të përqendruara institucionet administrative. Tirana në mënyrë të padiskutueshme është metropol i politikës, është metropol i biznesit, Tirana është vendi ku janë të përqendruara të gjitha selitë diplomatike, pra ku zhvillohet një aktivitet intensiv diplomatik. Tirana është vendi ku janë të përqendruara në përgjithësi burime të jashtëzakonshme, që janë lëëndë aktive të institucioneve dhe shoqërisë shqiptare, Tirana është vendi ku ne zhvillojmë edhe debatin politik, zhvillojmë debatin për të ardhmen e këtij qyteti, i cili historikisht ka qenë dhe mbetet një vend ku gërshetohen dhe harmonizohen dhe interesat e shqiptarëve në të gjitha vendet ku ata jetojnë”.
Ndajeni këtë me të tjerët:
Alba Kepi
PuBlik 